Van GOGBOT tot Manifestations
Twintig jaar geleden begon Viola van Alphen bij het GOGBOT-festival, dat al snel landelijke erkenning kreeg met de Innovatieprijs voor Meest Innovatieve Festival van Nederland. “Elf jaar geleden overleed mijn moeder en ben ik iets anders gaan doen. Ik verhuisde naar Eindhoven en zette daar het experiment voort. Manifestations gaat over innovatie, risico nemen, jonge talenten begeleiden en soms zelf nog niet precies weten wat er gaat ontstaan. Het is een plek waar een lievere toekomst vorm krijgt — activistisch, grenzeloos en zonder censuur.”
“Bij GOGBOT maakte ik het festival binnen een jaar tot een gezichtsbepalend evenement van Overijssel,” vertelt Viola. “Later lukte dat bij Manifestations opnieuw in Noord-Brabant. Beide zijn evenementen met uitstraling, vernieuwing en kwaliteit.”
Foto: Movement through Time, Bent van den Berg, Young Talent 2022, HKU Utrecht | Fotografie: Tommy Köhlbrugge
Samen met onder anderen Jasmina Tešanović en Bruce Sterling werkte Viola aan thema’s als Atompunk (2009) en Internet of Women Things (2016). Daarnaast organiseert ze al twintig jaar parallelfestivals in virtuele werelden als Second Life, Sansar en Roblox. “Zo verbinden en ontwikkelen we samen met diverse internationale communities en komen veel pioniers tegen. Veel talenten die wij presenteren, zie je later in de internationale musea.”
Een sprekend voorbeeld noemt Viola het project uit 2017, met twee drieënhalve meter hoge industriële robots die commentaar vormden op autonome wapens. “De hackerspaces hielpen bij de veiligheid, met infraroodgordijnen zoals van liftdeuren, en plaatsten camera’s en laserpointers op de loop van de officieel onklaargemaakte machinegeweren die kunstenaar Freek Wieringa bedacht had. Er kwam een ministerstour langs, en op de grote schermen zag je dat de ministers getarged werden. Dat was confronterend! Met brainscanners, die we kregen van de High Tech Campus, kon je de robots weer rustig krijgen. Anders bewogen ze wild rond, zoekend naar targets.”
Foto: Robotika, The Nannybot, Joaquin Fargas, Manifestations 2019 | Fotografie: Joaquin Fargas
Happy End?
Manifestations startte in 2016 tijdens de Dutch Design Week. Sindsdien is het festival flink verbreed. “We begonnen met thema’s als AI, robotklinieken, internet-of-women-things en crypto-contactlenzen. Nu tonen we ook werk over bio-industrie, femicide, trauma, klimaatverandering en apocalyps. Alleen met een brede blik kan je een gezonde toekomst in.”
Foto: TranSwarm Entities, Maartje Dijkstra, Manifestations 2017|
Het thema van 2025, Happy End, heeft een dubbele betekenis. “Happy End is een beetje stout, en tovert een glimlach,” zegt Viola. “Maar aan de andere kant zijn we als eerste wereld hard op weg de aarde om zeep te helpen: bosbranden, overstromingen, rampen. We kopen huisjes in Spanje om die vervolgens meegesleurd te zien worden door overstromingen, en blijven er maar heen en weer naartoe vliegen vanuit Nederland. Bizar dat we dansend ten onder gaan in onze eigen decadentie. Meerdere beschavingen voor ons bleken die les ook niet geleerd te hebben.” |
|
“Ik denk altijd dat je de toekomst beter in kunt gaan als je goed leert van het verleden. Maar wie is er tegenwoordig nog om die inzichten te geven? Kunstenaars proberen de blik en de geest te verruimen, zodat we naar een schone, gezonde wereld kunnen gaan.” |
Foto: Tomopteris Micans, Ana Oosting, Young Talent 2019, KABK Den Haag | Fotografie: Edwin Smits
“Bizar dat we dansend ten onder gaan in onze eigen decadentie.”
Generatie 2025
Viola volgt al twintig jaar eindexamententoonstellingen. “Ik zie dat het voor ontwerpers steeds moeilijker wordt de huur of hypotheek te betalen, en ook de telefoon nog op te nemen zonder gebukt te gaan onder de wereld,” zegt ze. “We polariseren. De uitdaging zie ik in kunst die verbindt — en daar horen dus ook festivals bij, zoals Manifestations, die actief nieuwe doelgroepen én niet-kunstminnaars opzoeken. Zo kunnen we samen met de wereld om ons heen een positieve bijdrage leveren.”
Foto (l): Awe, Pia Walter, Young Talent 2018, Hogeschool Zuyd Maastricht | Foto (r): scootmobiels Quingo
De maatschappijkritische kermis
De VPRO noemde Manifestations “een maatschappijkritische kermis”. Viola: “Toen de BBB groeide, heb ik zelfs overwogen om onze stichting om te toveren in een carnavalsvereniging,” zegt ze. “Kunst mag van iedereen zijn. En voor mensen met een kritische blik is het juist belangrijk om goed en inclusief te communiceren. Inclusiviteit doe je er niet even bij, bij één afdeling of één persoon — dat zit verweven in alle draden van je organisatie: bij het selecteren van werken, het thema, en ook in grote, duidelijke Jip-en-Janneke-taal op uitlegborden.”
Foto: Sensoree, BioFLeXo, Manifestations 2017
Ze benadrukt dat inclusiviteit net als duurzaamheid geen luxe is. “We hebben een zero-waste-policy en werken samen met kringloopwinkels. Die geven we ook een podium terug — soms letterlijk in de winkel, of door hun eigen kunstenaars te begeleiden. Je bent onderdeel van een ecosysteem. Ik zeg altijd tegen onze bevriende kringloopwinkel Emmaus: het is óns platform, en zo wordt het ook ervaren.”
Die aanpak strekt zich uit tot samenwerkingen met daklozenorganisaties, ouderenverenigingen en meer. “Daar komen verrassende dingen uit,” vertelt ze. “Vorig jaar breiden ouderen wiskundige fractals met de prachtigste oude steektechnieken — daar konden de jongeren nog wat van leren. Voor mij gaat het om liefdevol bruggen slaan, waarbij wijzelf eindeloos creatief genoeg zijn om de kwaliteit en inhoud te bewaken.”
“Voor mij gaat het om liefdevol bruggen slaan, waarbij wijzelf eindeloos creatief genoeg zijn om de kwaliteit en inhoud te bewaken.”
Naar een lievere toekomst
De toekomst van Manifestations? “We willen verder groeien in samenwerking met DDW,” zegt Viola. “Ik vind dat we elkaar moeten versterken vanuit gelijkwaardigheid, en minder vanuit persoonlijke visies of eilandjes. De financiering blijft daarbij altijd een uitdaging, zeker als je geen banken, automerken of andere vieze merken als sponsor wilt.”
Er wordt wel eens gezegd dat er tegenwoordig minder technologie te zien is bij Manifestations,” vertelt Viola. “Dat klopt — en dat is eigenlijk heel goed. Om de toekomst goed in te kunnen gaan, ook de technologische, heb je een menselijke, samenwerkende blik nodig. Technologie is niet langer alleen een hulpmiddel, maar een kracht die ons politiek en in het dagelijks leven beïnvloedt. Dat vraagt om een lievere, menselijkere benadering.”
Volgens Viola is Manifestations de afgelopen jaren breder en liever geworden, maar blijft het altijd edgy. “Waar andere exposities naakt of ongemakkelijke onderwerpen mijden, houden wij daar juist ruimte voor. Wij houden niet van een gecensureerde wereld. De wereld is simpelweg leuker zonder censuur. Je ziet het overal, in Hollywood, op Netflix, de scherpe randjes verdwijnen en verhalen worden oppervlakkiger.”
“De wereld is simpelweg leuker zonder censuur.”
Wat Manifestations volgens haar onderscheidt, is de aandacht voor de bezoeker. “We willen dat iedereen zich welkom voelt,” zegt ze. “Van kind tot grootouder, iedereen moet iets kunnen vinden dat raakt. We luisteren ook echt: er zijn meer zitplekjes, duidelijke bordjes op ooghoogte, rondleidingen voor slechtzienden en kinderen met verschillende achtergronden. En in ons team werken mensen met allerlei ‘dingen’ — van rugklachten tot autisme of TL-allergie. Dat is geen probleem, dat is juist wat de wereld kleur geeft. Die eigenschappen moet je niet verstoppen, maar vieren.”
Foto: Incandescence, Pelle Schilling, Young Talent 2018, HKU Utrecht
Paradijsvogel
“Onze taak is samen een mooiere wereld te bouwen,” besluit Viola. “En daar hoort inzicht en dialoog bij. En een ruime blik. En verbinding. En die vind je in cultuur. Niet in een shoppingmall.”
Foto: The Parasitic Humanity, Tim Dekkers, Young Talent 2022, HKU Utrecht, Manifestations 2022
Een van haar meest dierbare herinneringen komt uit een zorgcentrum, waar bewoners deelnamen aan een duurzame modeshow. “De bewoners en het personeel van zo’n verzorgingshuis lopen dan zelf de show,” vertelt ze. “Ze krijgen visagie en haar, en ze stralen. Veel ouderen hebben ook herinneringen aan zelf kleding maken. Dat deden we ook in de psychiatrie: daar zagen we een vrouw die al lange tijd niet meer sprak. Tijdens de show verdween de spanning uit haar gezicht, haar eigen persoonlijkheid kwam weer naar voren en ze begon weer te spreken.”
Een deelnemer verwoordde het treffend: “Waar therapeuten jaren mee bezig zijn, hebben jullie in een uur voor elkaar. Van een bang vogeltje voel ik me vanmiddag als een paradijsvogel vanbinnen.”
Over Manifestations
Van 18 tot en met 26 oktober is Manifestations het bruisende hart van kunst, design, innovatie en technologie tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven. Dit jaar staat het festival in het teken van het thema Happy End? en daagt het bezoekers uit om na te denken over de wisselwerking tussen mens en technologie.
Foto: Frits Achten en Viola van Alphen (voorgrond), Manifestations 2019
Designscout Dd Yearbook
Naast haar werk voor Manifestations zet Viola haar scherpe blik op talent ook in als designscout voor Dd Yearbook, onze jaarlijkse uitgave over de stand van Dutch design. Omdat zij al jaren de graduation shows bezoekt en de nieuwste ontwikkelingen op de voet volgt, spraken we haar voor de komende editie van het boek over haar visie op de nieuwe lichting ontwerpers.