Tekst: Richard van der Laken
‘Een beter milieu begint bij jezelf’ is al decennialang het overheidscredo. De meer recente varianten ‘Iedereen doet wat’ en ‘Zet ook de knop om’ liggen in het verlengde ervan. Campagnes waar ik me al jaren groen en geel aan erger.
Heel lang heeft de overheid de actie die ondernomen moet worden om de klimaatcrisis te lijf te gaan, aan de burger overgelaten. Sterker nog, met deze campagne geeft de overheid de burger al heel lang een slecht gevoel. Op een vaderlijke, betuttelende toon spreekt de overheid ons aan om het beter te doen. Het gaat immers om gedragsverandering en blijkbaar moet je dat als burger zelf gaan fixen.
Dat kan niet.
A beautiful day for a design festival. Photo: Enrique Meesters. Courtesy of What Design Can Do
Ten eerste is 50% (!) van alle vervuiling en CO2-uitstoot te wijten aan de industrie. Een onevenredig groot deel daarvan komt van een top 10 van bedrijven met TATA Steel als lijstaanvoerder. Dit zijn bedrijven die jarenlang door de overheid de hand boven het hoofd is gehouden. Vandaag de dag heeft Nederland in Europa de dubieuze reputatie één van de meest vervuilde landen te zijn. Dat komt niet door de burger die, als ik de campagne goed begrijp, zich beter moet gedragen. Dit komt door de zeer vervuilende industrie in Nederland.
Ten tweede is keuzevrijheid van de consument of burger in de praktijk zeer beperkt. De overheid kan wel zeggen dat we ons als bevolking beter moeten gaan gedragen, maar vertel mensen met een laag inkomen maar dat ze een elektrische auto moeten gaan rijden, moeten stoppen met goedkoop vlees eten, biologische groente moeten kopen en duurzame mode voor hun kinderen moeten aanschaffen. Ze hebben er simpelweg het geld niet voor en, minstens even belangrijk, ze zullen hard hun best moeten doen om deze producten te vinden.
A breakout session on Gender, Design and Power. Photo by Enrique Meesters. Courtesy of What Design Can Do
Ongekende verantwoordelijkheid
De consument is voor een zeer groot deel overgeleverd aan wat grote bedrijven aanbieden. Dat geeft deze bedrijven – en hun marketeers, reclamemakers en ontwerpers – een ongekende verantwoordelijkheid richting consument, burger en maatschappij waarin zij opereren. Die verantwoordelijkheid wordt tot op heden maar zeer beperkt genomen.
Het stemt treurig om te constateren dat de internationaal hoog aangeschreven Nederlandse creatieve industrie hier ook een belangrijk aandeel in heeft. Het is onbegrijpelijk hoe makkelijk reclamemakers, productontwerpers, branding-specialisten en andere creatieve professionals ook anno 2022 nog meebuigen met de dominante gemaksindustrie. Ze maken aantrekkelijke verpakkingen voor goedkoop vlees uit Zuid-Amerika, helpen plakjes ontbijtkoek per stuk in plastic te verpakken (handig!) en maken verleidelijke campagnes om voor 49 euro naar de Riviera te vliegen.
Back on stage with graphic designer Eddie Opara. Photo: Enrique Meesters. Courtesy of What Design Can Do
Dit systeem, gebaseerd op ongebreideld consumentisme, verandert alleen als de overheid voorop gaat en hardere eisen stelt aan die industrie. Natuurlijk is individueel gedrag belangrijk, de consument moet immers ook de bocht om. Maar dat doet hij alleen met overtuiging en consistentie als zijn eigen bijdrage geloofwaardiger wordt gemaakt dan het wat wezenloze ‘iedereen doet wat’ of ‘Zet ook de knop om’. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de creatieve industrie: het milieu verdient een veel slimmere en oprechte campagne.
At the afterparty. Photos by Enrique Meesters. Courtesy of What Design Can Do
Ontzettend moeilijk
Kortom, een beter milieu begint niet bij jezelf maar bij het collectief. Overheden, bedrijven en burgers zien de weg naar een klimaatneutrale maatschappij bedekt met obstakels die ze liever niet willen of kúnnen nemen. Dat is niet raar, want het is ook ontzettend moeilijk.
Een grote opgave voor de overheid is dan ook het meenemen van bedrijf en burger in het besef dat we samen een nieuwe toekomst kunnen vormgeven die ons leven niet minder maar juist meer de moeite waard maakt.
Overheden moeten regels opstellen waar bedrijven zich aan moeten houden.
Bedrijven moeten de creatieve industrie inschakelen om de consument, inclusief de minder bedeelden, te helpen de goede keuzes te maken, in plaats van ze te verleiden juist het tegendeel te doen.
De overheid kan dit streven ondersteunen met campagnes die benadrukken dat je er als burger niet alleen voor staat, die laten zien dat bedrijven hun verantwoordelijkheid moeten nemen en dat de overheid dat zal afdwingen, indien dat niet gebeurt. Campagnes die laten zien dat de verantwoorde keuzes voor de consument ook de voor de hand liggende (en dus goedkopere) keuzes zijn.
Dat doe je niet met een campagne die de bal steeds weer bij de burger legt. Want dan doet iedereen maar wat.
What Design Can Do
Op 3 juni 2022 kwamen in het uitverkochte Internationaal Theater Amsterdam meer dan 800 creatieven bijeen om te onderzoeken hoe design ons kan helpen ons leven opnieuw vorm te geven in het licht van de toenemende crises. Een dozijn van 's werelds beste changemakers gingen de dialoog aan met de zaal, in een krachtige mix van urgentie en optimisme. Bekijk de beste momenten terug via de aftermovie en op de blog #WDCD2022 🔥
Kun je niet wachten op de volgende editie? Meld je aan voor de early-bird mailing en je hebt de eerste rechten voor volgend jaar.