Als de coronacrisis gaat zorgen voor een groter besef van het belang van datavisualisatie dan heeft de pandemie tenminste ook iets positiefs opgeleverd. Aan Gert Franke zal het niet liggen. Zijn ontwerpbureau Clever°Franke maakt niet alleen datavisualisaties voor opdrachtgevers, het zet zich ook in voor het bewust maken van de samenleving van alle aspecten die met het gebruiken van data samenhangen. Eind 2019 was Clever°Franke een van de initiatiefnemers van het Cirque du Data.
Het datacircus is bedoeld als een terugkerend evenement, dat op een luchtige wijze burgers niet alleen laat inzien wat er mogelijk is met data, maar ook welke risico's er met het gebruik van data samenhangen. Of er een vervolg komt, is onzeker.
"Op korte termijn zie ik vanwege corona, geen volgende Cirque du Data gebeuren", zegt Gert Franke. Hij ziet data als content waarvan de relevantie door middel van visualisatie duidelijk gemaakt kan worden. "Je wilt een interessant verhaal uit de data halen. Maar voor je aan het verhaal toekomt zul je een feitelijke interpretatie van de data moeten maken. Deze interpretatie moet je valideren, want je moeten weten of wat jij als ontwerper denkt dat er in de data zit, daadwerkelijk klopt.
"Het lijkt me interessant om te onderzoeken hoe wij als ontwerpers de democratie kunnen vernieuwen."
De keuze van Clever°Franke om zich op datavisualisatie te richten, is geen toevallige. "Thomas Clever en ik zijn twaalf jaar geleden Clever°Franke begonnen. Wij kenden elkaar van de HKU, waar we beiden grafisch ontwerpen studeerden. We begonnen als regulier grafisch ontwerpbureau. Vrij snel realiseerden we ons dat we, wilden we als bureau relevant zijn, óf moesten groeien óf ons specialiseren in een bepaald gebied om opdrachtgevers iets unieks te kunnen bieden." Groeien in omvang zou betekenen dat Franke en zijn collega-directeur zich minder met vakinhoudelijke zaken zouden kunnen bezig houden, omdat het managen van het bureau hun aandacht zou opeisen. Dit was niet hun ambitie. "Gaandeweg zijn we ons gaan richten op het gebied van datavisualisatie en sinds een jaar of acht doen we dit fulltime."
Stedelijk leven
Met de keuze voor datavisualisatie openden zich nieuwe domeinen voor Clever°Franke. "Binnen de datavisualisatie bleek er behoefte te bestaan aan interactieve installaties en verhalende websites, maar ook aan hele functionele websites zoals dashboards", zegt Franke. "We hebben evenementen aangekleed zoals Into The Great Wide Open en het Eurovisie Songfestival.
Anderhalf jaar geleden werd Clever°Franke benaderd door RAUM, een culturele instelling in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn. "Dit is een stadslab dat onderzoekt hoe het stedelijk leven eruit zal komen te zien in de toekomst. RAUM vroeg ons te bekijken hoe data dit leven zal gaan bepalen", legt Franke uit. "Wij zagen dat het vaak de grote partijen zijn als overheidsinstellingen of bedrijven als Facebook en Thuisbezorgd die de mogelijkheden van data definiëren. Want zij beschikken over de datasets." Wat burgers willen en hoe data kan bijdragen aan de verwezenlijking van hun wensen, is meestal niet bekend. "Wij wilden onderzoeken hoe de ideale datawereld er volgens de burgers uit zou zien."
The Big Data Show, een theatrale interpretatie van dataficatie
Met het Cirque du Data wilden de initiatiefnemers bereiken dat de inwoners van Leidsche Rijn zouden kunnen bepalen hoe en waartoe data kunnen worden ingezet. Burgers moeten hierbij wel een handje worden geholpen, want ze zijn volgens Gert Franke vaak onwetend over data en weten niet welke data er bestaan. "Dit moesten wij hen uitleggen én wij moesten uitleggen wat er mogelijk is met data."
"Je zult een balans moeten vinden tussen de ongekende mogelijkheden die data bieden, en de bescherming van het individu."
De ambitie van de initiatiefnemers was groot en het abstractieniveau van de onderwerp was hoog. Grote kans dat de gemiddelde inwoner van Leidsche Rijn zou vinden dat het zijn petje te boven zou gaan. Daarom moest de wijze van presenteren laagdrempelig en luchtig worden. Het circus was een geschikte vorm. "Historisch gezien was het circus de plek waar vernieuwende zaken werden getoond", zegt Franke. "De eerste plek waar de mogelijkheden van elektriciteit werden getoond in Amerika, was het circus."
De datawereld staat nog in de kinderschoenen net als elektriciteit in de negentiende eeuw. "Met een show wilden we laten zien wat er mogelijk is en we wilden de bezoekers vragen wat hun wensen waren ten aanzien van data. We hoopten dat we aan het einde van show een blauwdruk zouden krijgen van hoe de ideale datawereld er uit zou zien in de ogen van de inwoners van Leidsche Rijn." Data zouden bijvoorbeeld kunnen worden ingezet om de eenzaamheid van mensen in de wijk te verlichten en inzicht bieden hoe burgers elkaar zouden kunnen helpen.
Data Exposed, inspirerende datavisualisaties over Leidsche Rijn( de gastbuurt van het evenement) op basis van publieke data.
Ongekende mogelijkheden
Franke realiseert zich als geen ander dat het gebruik van data zowel positieve als negatieve kanten heeft. "Je zult een balans moeten vinden tussen de ongekende mogelijkheden die data bieden, en de bescherming van het individu. Wat ik opmerkelijk vond, was dat de meeste mensen kozen voor de mogelijkheden, omdat deze een betere samenleving zouden kunnen opleveren. Een klein deel wilde te allen tijde het individu beschermen.
De eerste editie van het Cirque du Data was een experiment, waarvan de initiatiefnemers de bevindingen zullen gebruiken voor een eventuele volgende editie. "We zullen een volgende Cirque nog laagdrempeligger moeten houden", overpeinst Franke. "Misschien moeten we zelf naar de mensen gaan in plaats van ze uitnodigen naar ons te komen. We merkten namelijk dat zodra we zelf mensen benaderden, er iets gebeurde. Hoe mooi de shows en de posters waren, het bleek moeilijk om animo voor het evenement te scheppen."
The Smart Market, een expo over hoe slimme technologieën ons leven nog meer kunnen verbeteren.
Gert Franke blijft zoeken naar manieren om met Clever°Franke relevant te zijn voor het vakgebied van de datavisualisatie én voor de samenleving door het debat over data met het publiek aan te gaan. "We zullen als Clever°Franke blijven investeren in onze eigen projecten en workshops organiseren, want we willen onze kennis delen en onszelf uitdagen. We merken dat we interessante opdrachten binnenhalen door voor onszelf de bakens te verzetten en ons als bureau te blijven ontwikkelen. Want als je zelf geen nieuwe dingen maakt blijven opdrachtgevers vragen om wat er al in je portfolio zit."
Opdrachtgevers weten Clever°Franke tegenwoordig te vinden voor echt innovatieve projecten. Franke geeft een recent voorbeeld. "De Zwitserse Globalance Bank heeft ons gevraagd een systeem te ontwikkelen waarmee investeerders inzicht krijgen in hun beleggingsportfolio en hoe deze bijdraagt aan onder andere het klimaat en de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties."
AIML, een 'data beast' dat de stemming van mensen in een bepaalde buurt peilt.
Maatschappelijke betrokkenheid zal een van de pijlers onder Clever°Franke blijven. Voor een volgende Cirque du Data of een evenement georganiseerd door bijvoorbeeld de BNO heeft Franke dan ook al ideeën. "Het lijkt me interessant om te onderzoeken hoe wij als ontwerpers de democratie kunnen vernieuwen." En hiermee samenhangend, maar iets concreter. "Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de discrepantie tussen de digitaal geletterde en de digitaal niet-geletterde burger verkleint. Want het gaat echt voor problemen zorgen als we hier niets aan doen", waarschuwt Gert Franke.