Tekst door: Wesley Hartogs, Linda van Zijp en Dewi van de Klomp
Samen met de werkgroep AI x Design organiseerden we een bijeenkomst voor onderwijsprofessionals uit het ontwerponderwijs. De bijeenkomst bouwde voort op de eerder uitgezette onderwijsenquête en stond in het teken van een steeds urgenter wordende vraag onder docenten: ‘Hoe bereiden we studenten voor op een toekomst waarin AI alomtegenwoordig is?’
De kick-off had een peilende functie: om behoeften te inventariseren en onderlinge uitwisseling tussen docenten te stimuleren. Docenten en professionals van veel verschillende onderwijsinstellingen namen deel, van Artez, Avans, Design Academy Eindhoven, Fontys, HKU, HVA, Mafad, Windesheim tot Grafisch Lyceum Rotterdam, Koning Willem 1 College, Sint Lucas tot TU/e.
Deelnemers gaven aan de ontmoeting als zeer waardevol te hebben ervaren — het samengebrachte netwerk van verschillende disciplines en instellingen creëerde een rijke leeromgeving voor het bespreken van concrete uitdagingen. Tijdens interactieve tafelsessies gingen docenten en onderwijskundigen met elkaar in gesprek rondom drie thema’s: Zorgen & Kansen, Best Practices en Samenwerking & Kennisdeling.
Er volgde geen eenduidige roadmap, maar wel een eerlijk beeld van een sector in transitie. In deze terugblik delen we de belangrijkste inzichten.
Onderwijs zoekt zijn weg
Tijdens de gesprekken werd duidelijk dat veel professionals binnen het vakgebied worstelen met onzekerheden rondom AI. Docenten maken zich zorgen over hun eigen kennisniveau en waar sommigen AI volledig omarmen, kiezen anderen ervoor om het buiten de deur te houden. Deze verdeeldheid tekent een onderwijssector die zoekt naar een nieuw evenwicht.
Opvallend is dat de AI-geletterdheid onder docenten (maar ook de technologie-geletterdheid in het algemeen) als relatief laag ervaren wordt. Die kenniskloof heeft directe gevolgen voor het onderwijs: hoe herken je als docent of studentenwerk authentiek is? En hoe beoordeel je de kwaliteit van werk dat mogelijk (deels) door AI is gegenereerd?
Foto: Kick-off bijeenkomst onderwijs x AI
Ook zijn er zorgen over toenemende fraudegevallen, zoals het verzinnen van bronnen. Een concrete illustratie: een student vroeg aan een docent: “Hoezo mag je geen bronnen uit ChatGPT gebruiken?” — een vraag die de kern raakt van wat leren eigenlijk inhoudt. Gaat het om het inleveren van een verslag, of om het daadwerkelijk uitpluizen van een onderwerp? Deze vraag wijst op een mogelijk diepere verschuiving in het onderwijs.
In sommige opleidingen lijkt bij studenten een houding te ontstaan waarbij het vermijden van fouten en het overslaan van leerprocessen de voorkeur krijgt — alles om zo ‘efficiënt’ mogelijk door de studie te gaan. Maar wat betekent dat voor de kern van leren? Wordt studie-efficiëntie belangrijker dan het leerproces zelf? Die spanning — tussen angst en nieuwsgierigheid, tussen de wens om AI te benutten en de onzekerheid over verantwoord gebruik — vormt intussen een centraal thema in menig docentenkamer.
Van uitvoerder naar strategisch denker
Een veelgehoorde vraag diende zich aan: blijft het designvak in de toekomst nog relevant? Die existentiële onzekerheid raakt niet alleen aan de identiteit van het vak, maar ook aan de manier waarop het onderwezen zou moeten worden. Uit de gesprekken kwam naar voren dat de rol van de ontwerper inderdaad aan het verschuiven is — niet richting overbodigheid, maar wel richting een ander profiel. Waar AI uitblinkt in het genereren van variaties en het opschalen van productie, schiet het tekort op het vlak van betekenis, context en culturele gevoeligheid. Precies daar ligt de blijvende waarde van de menselijke ontwerper: in visie, intentie en het vermogen om AI-output kritisch te beoordelen.
Dit alles vraagt om nieuwe didactische vaardigheden van docenten. Want AI kunnen gebruiken betekent nog niet dat je ook weet hoe je het onderwijst. Hoe leer je studenten ontwerpen met- én voor AI? Zeker aangezien studenten AI-resultaten vaak onvoldoende valideren en output snel voor waar aannemen. De deelnemers zijn het erover eens: AI mag geen black box worden die klakkeloos wordt ingezet. Er is behoefte aan didactische strategieën – zowel op het niveau van tools als op dat van het ontwerpproces.
Foto: Gebruikt Miro-board tijdens bijeenkomst onderwijs x AI
De opkomst van AI roept ook fundamentele vragen op over het ambacht. Wordt traditioneel vakmanschap de nieuwe elite? Moet het designonderwijs zich opsplitsen in een ‘AI-infused’ route en een ‘conservatoriumachtige’ route die het ambacht bewaart?
Achter deze discussie schuilt een diepere vraag: wat betekent design in de kern, en welke vaardigheden heeft de ontwerper van morgen nodig? Ook voor docenten ligt er een uitdaging: hoe begeleid je studenten richting functies die nog niet bestaan? Het antwoord ligt niet bij één partij — samenwerking tussen onderwijs en praktijk is cruciaal.
Wat werkt al goed?
Tijdens de sessie deelden de deelnemers verschillende best practices. Een simpele, maar effectieve aanpak is dat docenten beter uitleggen aan studenten waarom een opdracht wordt gegeven. Waarom kun je een opdracht niet gewoon aan AI uitbesteden? Waarom moet je het werk zelf doen? Deze vragen helpen studenten begrijpen wat leren daadwerkelijk inhoudt.
Ook het bewust inzetten van AI binnen opdrachten wordt gezien als een meerwaarde. Denk bijvoorbeeld aan reverse prompting (een gegenereerde afbeelding terugvertalen naar tekst) of juist aan het opleggen van beperkingen aan het AI-gebruik. Denk daarbij aan: maximaal drie afbeeldingen genereren, eerst zelf een tekst schrijven en AI pas daarna als tutor inzetten, of werken met een beperkt aantal prompts. Op die manier blijven studenten kritisch en wordt oppervlakkig gebruik van AI tegengegaan.
Foto: Kick-off bijeenkomst onderwijs x AI
Een andere waardevolle les die docenten willen meegeven: fouten maken mag. Het delen van misstappen en leerervaringen wordt gezien als een essentieel onderdeel van het leerproces — juist daardoor ontstaat er ruimte om echt te leren.
De sterke verbinding met het werkveld wordt vaak genoemd als een succesfactor. Samenwerking met bedrijven helpt om kennisachterstanden te overbruggen en studenten in contact te brengen met actuele ontwikkelingen. Dit vraagt ook om docenten die zelf actief zijn in het werkveld.
Samenwerking en kennisdeling
Om AI effectief en verantwoord te integreren in het onderwijs, is samenwerking cruciaal. Docenten geven aan behoeften te hebben aan meer inzicht in juridische kaders, duidelijke protocollen en praktische handvatten. Er is veel interesse in educatieversies van AI-tools, een gedeelde database met werkvormen en uitwisseling van lesmateriaal. Ook thema’s als toetsing, auteursrecht, de toekomstige arbeidsmarkt, het waardesysteem van studenten en ethiek vragen om gezamenlijke verkenning.
De volgende gestelde vragen van docenten benadrukken die behoefte: hoe begeleiden we studenten in het verantwoord gebruik van AI? Hoe voorkomen we dat AI als ‘shortcut’ wordt gebruikt? Hoe houden we overzicht nu AI meerdere vakgebieden tegelijk beïnvloedt?
Foto: Kick-off bijeenkomst onderwijs x AI
Bruggen bouwen tussen onderwijs en praktijk
Uit het werkveld klinkt een paradoxale boodschap: veel junior designfuncties verdwijnen, omdat AI hun taken overneemt. Tegelijkertijd is er het besef dat zonder het opleiden van nieuwe generaties ontwerpers er geen duurzame toekomst mogelijk is. Deze spanning tussen economische realiteit en langetermijnvisie vraagt om nieuwe antwoorden op een oude vraag: wat doen ontwerpers eigenlijk — en waarom is dat waardevol?
De bijeenkomst liet zien dat AI in het designonderwijs niet iets is om af te wachten, maar om samen actief vorm te geven. En dan het liefst in samenwerking met de beroepspraktijk. Waar de designsector zelf worstelt met de impact van AI, zoeken opleidingen naar manieren om studenten voor te bereiden op deze nieuwe realiteit. Ze heroverwegen hun waarden, doelen en methoden, nemen eigenaarschap over hun rol en blijven kritisch over de tools die ze inzetten. Maar het blijkt een gedeelde uitdaging die vraagt om samenwerking.
Een oproep tot verdere samenwerking
De behoefte aan dit soort bijeenkomsten werd ruimschoots bevestigd. De werkgroep AI x Design neemt de opgehaalde inzichten mee naar een vervolgsessie, waarin concrete stappen verder worden uitgewerkt. Die volgende stap biedt ook kansen om de samenwerking tussen de BNO en het onderwijs verder te versterken — want alleen door samen op te trekken, kunnen we AI écht een waardevolle plek geven binnen het creatieve onderwijs.
Heb je vragen of suggesties? Mail ons dan vooral!