Wie nu van de academie komt is vrijwel zeker voorbestemd om als zzp'er aan de slag te gaan. Stageplekken zijn al schaars, startersbanen non-existent. Maar ook van de vaste krachten met jarenlang dienstverband zullen er zich de komende maanden heel wat bij de Kamer van Koophandel inschrijven als zelfstandige zonder personeel. Een mogelijke faillissements- en afslankgolf onder bureaus als gevolg van de coronacrisis zal zorgen voor een explosieve groei van het aantal zzp'ers. En het aandeel eenpitters was al hoog in de creatieve industrie – veertig procent, volgens de Dutch Creative Council.
Nederland zzp-land
Ook voor de crisis groeide in Nederland het percentage zzp'ers al sneller dan waar dan ook in Europa. Dat heeft te maken met onze goed ontwikkelde digitale infrastructuur en de bijbehorende bedrijven die al sinds de jaren negentig werken met flexibele inhuurkrachten. Maar voor een deel is de 'verzzp’ing' van de arbeidsmarkt ook het gevolg van overheidsbeleid dat op neoliberale leest geschoeid is. De neiging tot minimaal overheidsingrijpen en maximale marktwerking is met de opeenvolgende crisissen alleen maar groter geworden. En daarmee het aantal zzp'ers.
De zelfstandige zonder personeel maakte zijn debuut na de crisis van begin jaren tachtig. Er was veel onzekerheid onder werkgevers, die risico’s wilden verminderen door mensen tijdelijk in te huren. Wel bleef het gevaar dat UWV en Belastingdienst na afloop alsnog premies zouden heffen als die huurlingen geen echte zelfstandigen bleken te zijn. Het totaalaantal zzp'ers bleef in 1996 dan ook steken op 330.000, nog geen derde van het huidige bestand.
De eerste grote groei kwam in 2002 met de invoering van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR). Verwacht werd dat hooguit 100.000 personen zo’n 'zzp-bewijs' zouden aanvragen maar het werden er ruim een half miljoen. Veel te veel om te controleren – wat dus ook niet gebeurde. Ook als je niet minimaal drie opdrachtgevers had, je inkomstenstroom netjes verdeeld had over die opdrachtgevers en minimaal 1.250 uur per jaar in je onderneming werkte kreeg je zonder problemen zo’n papiertje. En daarmee ook toegang tot aantrekkelijke aftrekposten bij de belasting. Je was wel gek om daar als beginnend ontwerper geen gebruik van te maken.
Naast die pullfactoren kregen we in 2008 ook te maken met een pushfactor van jewelste: de kredietcrisis. Talloze bedrijven gingen over de kop en veel voormalige werknemers werden het zzp-bestaan ingeduwd, vaak niet uit vrije keus.
Take it or leave it
Nederland telt inmiddels 1,1 miljoen zzp'ers, waarbij sectoren als kunst en design zijn oververtegenwoordigd. Er is overaanbod en geen regulering van de markt. Collectieve afspraken over bijvoorbeeld minimumtarieven worden beschouwd als kartelvorming en zijn dus illegaal. Het gevolg: keiharde onderlinge concurrentie op prijs. Steeds meer ontwerpers accepteren 'take it or leave it'-voorstellen en werken voor belachelijk lage tarieven. Dat is helemaal pijnlijk voor opdrachtnemers die eigenlijk in pseudo-dienstverband werken en schijnzelfstandig zijn.
In 2016 moest de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsmarkt (DBA) dat repareren. Er zouden betere controles komen op zelfstandigheid. Maar de economie draaide lekker, de toekomst zag er rooskleurig uit en niemand zat te wachten op zo’n inperking van de vrijheid. Zowel werkgevers als zzp'ers protesteerden. Om niet een groot deel van het electoraat tegen zich in het harnas te jagen voerde de Tweede Kamer het wetsvoorstel geruisloos van de agenda.
Begin dit jaar was de wet terug in een nieuwe gedaante: de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB). Deze wet maakt het duurder om tijdelijke krachten in te huren vanwege hogere WW-premies en aantrekkelijker om iemand een vast contract te bieden. Bij de regering was inmiddels het besef ingedaald dat een economie die voor twaalf procent draait op zzp'ers, veelal zonder pensioenregeling of arbeidsongeschiktheidsverzekering, waarschijnlijk niet zo’n gezonde economie is. Er werd meteen doorgepakt. Ideeën werden gelanceerd voor verplichte pensioenafdrachten en WAO-premies. En toen kwam corona...
Niek Jan Tops (Madebytops)
Het beslissende zetje
Wellicht dat de coronacrisis beleidsmakers het beslissende zetje geeft om de huidige arbeidsmarkt eerlijker in te richten – met minimumtarieven en een sterkere positie voor zzp'ers, minder hoge drempels om mensen in vaste dienst te nemen en barrières tegen uitbuiting van schijnzelfstandigen. Maar voor hetzelfde geld blijft het bij symptoombestrijding, vergelijkbaar met de aanvulling van inkomen tot bijstandsniveau die de regering zzp'ers in maart aanbood als doekje voor het bloeden. Het is dus zaak dat zzp'ers ook voor zichzelf – en elkaar – zorgen.
In dit kader alvast een paar tips:
1. Geef je dag structuur
Een zzp'er is ook een zelfstandige zonder prikklok. Je zult zelf moeten zorgen voor structuur. Zet je wekker, maak dag- en weekschema’s om je werk in te delen, en zorg ervoor dat je niet veel meer tijd besteedt aan een klus dan je ervoor had geoffreerd. Als het solowerken je moeilijk valt of je thuiswerksituatie niet optimaal is, kan het prettig zijn samen met andere zzp'ers een ruimte te delen.
2. Laat van je horen
Wacht niet bij de telefoon of mailbox totdat opdrachtgevers jou vinden. Actieve acquisitie levert meer op – mits gericht en goed geïnformeerd. Zorg dat je een regelmatig geüpdatet profiel op de relevante platforms hebt staan en laat je neus zien op plekken waar potentiële opdrachtgevers zijn – om vervolgens een praatje aan te knopen met een goede binnenkomer. Maak ook gebruik van formele netwerkevenementen zoals Freelance Fridays.
3. Laat de cijfers over aan een boekhouder
Een goede boekhouder kost al snel 500 tot 1.000 euro per jaar maar die kosten kun je aftrekken van je belastbaar inkomen. Dat berekent deze boekhouder voor je, en dat kan je enorm schelen in de aanslag omdat deze specialisten veel beter weten wat je wel en niet kan opvoeren als bedrijfskosten. Zoek bij voorkeur een financieel bureau dat gespecialiseerd is in zzp'ers in de creatieve industrie en culturele sector.
4. Zorg voor regelmatige bijscholing
Sommige zzp'ers zijn gewild om hun specifieke stijl of geluid, maar de meesten moeten 'gewoon' een klus klaren. Zorg daarom dat je kennis en kunde up-to-date is. Cursussen en workshops kunnen worden ingekocht bij commerciële partijen maar zijn ook gratis toegankelijk via brancheorganisaties als de BNO. Een diploma of certificaat halen is niet genoeg – werk je profiel bij op relevante sites zodat opdrachtgevers weten wat je kan.
5. Denk aan je pensioen
Pensioen kun je opbouwen op verschillende manieren. Je kunt je aansluiten bij een pensioenfonds, een eigen spaarpotje beginnen met uitgestelde belastingbetaling (vrijwel iedere bank heeft meerdere opties) of een eigen huis/werkruimte kopen die je later kunt 'opeten'.
6. Zorg voor een vangnet bij ziekte
Slechts vier op de tien zzp'ers heeft een arbeidsongeschiktheidsverzekering. De meeste ontwerpers vinden ze te duur en kiezen daarom voor deelname aan een broodfonds. Bij zo’n collectieve voorziening leggen leden iedere maand een vast bedrag in en worden zieken tot twee jaar lang van inkomen voorzien. Nederland telt ruim 600 broodfondsen.
7. Denk in termen van diversificatie
Zeker als de toekomst er minder rooskleurig uitziet is het goed te denken aan alternatieve inkomstenbronnen. Probeer je product op andere manieren aan te bieden of schakel helemaal over op een ander aanbod.
8. Samen sta je sterk (1)
De afspraken die de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) in 2019 heeft gemaakt over minimumtarieven voor zzp'ers laten zien dat het taboe over prijsafspraken tanend is. Via het lidmaatschap van een beroepsvereniging of brancheorganisatie kun je meebepalen en profiteren van collectieve regelingen.
9. Samen sta je sterk (2)
Als je je krachten bundelt met andere ondernemers of ontwerpers dan is het belangrijk goede afspraken te maken. Wie is eigenaar van het resultaat van de samenwerking? Hoe is de verdeling van opbrengsten? Maar ook: wat zijn ieders verwachtingen?
10. Samen sta je sterk (3)
Maak met een klein groepje gelijkgestemden (maximaal vijf) een peer-to-peer WhatsApp-groepje aan. Zo kan je hulp inroepen als je in de knoop zit.
De komende tijd willen we vaker schrijven over de ins en outs van het zzp’erschap. Over de kansen die het biedt en de klippen waar je tegenop moet. Over zaken die je zelf moet regelen en dingen die je samen zou moeten doen. We delen ervaringen en onzekerheden van jonge starters, en tips en bemoedigende woorden van ervaren zelfstandige designers. Ben jij zo’n ondernemende duizendpoot en wil jij je verhaal kwijt of heb je suggesties? Neem dan contact op via redactie@bno.nl.